Sparta

 Sparta

Około XII wieku p.n.e. na tereny  Lakonii wtargnęło greckie plemię z dialektu Dorów. Rozpoczęli oni budować miasta-państwa. Z połączenia żyjących na wygnaniu plemion: Hylleis, Dymanes, Pamfyloi i Mekedana powstała Sparta. Z czasem doszło tez plemię Amyklaj. W wieku VIII – VII p.n.e. Sparta stała się znaczącą potęgą militarną W latach 730 – 710 p.n.e. zajęli sąsiednia krainę Mesenie, której ziemie podzielono miedzy siebie, z wyłączeniem grupy porthenian – urodzonych zs Spartanki i ojca nie-Spartana. Wg. podań twórca Sparty był Likurga ( przynoszący światło), który sprawował władzę regencyjną w imieniu małoletniego króla. Za porada wyroczni w Delhach wydał Wielką Rhetrę – zbiór praw, w których uregulował ustrój polityczny, wprowadził charakterystyczne dla Sparty wychowanie i wspólne posiłki. Punkt pierwszy Rethry określał: na czele Sparty stało dwóch dziedzicznych królów (Archagetaj) z dynastii Agiagów i Europotystów – potomków Heraklesa. Spełniali oni funkcję dowódców armii oraz pełnili pewne obowiązki natury religijnej. Wielkiej władzy nie mieli. W praktyce decyzje były podejmowane pod wpływem rady starszych (Geruzja). Było to 28 pełnoprawnych obywateli wybranych przez zgromadzenie ludowe z grupy najbogatszych i po 60 roku życia. Swą funkcje pełnili dożywotnio. Mieli oni wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej. Społeczeństwo podzielone było na trzy fyle – podstawowe komórki plemienne, które dzieliły się na fratrie – poszczególne związki rodów w plemieniu.  Najwyższymi urzędnikami było pięciu eforów pełniących urząd kolegialny. Wybierani byli spośród wszystkich obywateli i mogli kontrolować nawet króla. Spartanie samych siebie uważali za równych. Rodowici Spartanie zajmowali się szkoleniem wojskowym i przygotowaniami do wojny. Drugi punkt Rhetry dotyczył wychowania – Agage. Podlegały mu dzieci płci męskiej od 7 do 20 lat. Ten proces wychowania dzielił się na 3 okresy : 7-11lat dzieci wychodziły z domu na ćwiczenia;12-15  przebywali  w koszarach ; 16-2 0 stawali się Efebami. Ogromny nacisk stawiano na ćwiczenia fizyczne, sprawnościowe i siłowe. Ćwiczono władanie bronią, szermierkę ,miotanie oszczepem, zwroty i zmiany szyku, marsze z odpowiedni zwartym trzymaniem tarczy. Uczono też zwykłego wypowiadania się. W odpowiedzi bardzo ceniono cięty dowcip. Zapytano raz Leonidasa o ocenę poezji Tyrteusza, odparł on     „ – Jest doskonała do wyciągania życia z młodszych żołnierzy” W starszym wieku młodzież obejmowała praktyka w zabijaniu, która odbywała się na dwa sposoby. Pierwszy, poprzez najazdy na wioski buntowników a drugi ktypteje – Tajna policja, w której patrolowali okolice i zabijali pojedyncze osoby, które były podejrzane i niebezpieczne, wyłapywane na podstawie podsłuchiwanych rozmów byli to gw. ludzie pozbawieni praw publicznych. Ćwiczenia obejmowały tez czujność, refleks i umiejętności wykorzystania okazji. Uczniów karmiono słabo tylko dla tego, by zmobilizować ich do wykorzystania intuicji i pomysłowości w zdobyciu pożywienia – musieli kraść i to tak, by nie zostać przyłapanym. Karano nie za kradzież, tylko za danie się przyłapać.. Każdy uczeń miał ogolona głowę, chodził bez butów i prawie nago. W koszarach spało się na legowisku z trzciny, do której w okresie zimowym dokładano oset.  Ważnym sprawdzianem były rytualne bójki oraz zawody serowe, w których wygłodniały zawodnik walczył o kawałek sera. W taki sposób udowadniał zarówno siłę fizyczną, jak i inteligencje w sposobie zdobycia. Ponieważ w Sparcie nie było czegoś takiego jak życie prywatne wychowanie Spartańskie trwało przez całe życie. Kolejnym etapem było jedynie przygotowanie do pełnienia różnych funkcji państwowych, i zawsze był ktoś, kto stał wyżej, obserwował, kontrolować lub nakazywać. Za każde odstępstwa wymierzano surowe kary .  Przepisy regulowały każdy etap życia szczegółowo. Miał to być olbrzymi patriotyzm i poświęcenie dla własnego państwa, współobywateli oraz skuteczność i bohaterstwo w boju. Poprzez Agage Sparta tworzyła potężnych wojowników – Hoplitów, którzy perfekcyjnie władali bronią, znali swoje miejsce w szeregu, musztrę pododdziału. Wiele tez wiedzieli o taktyce. Strategami zostawali ludzie o bogatym doświadczeniu, wysokim statusie społecznym i mieli dostęp do wiedzy o taktyce z racji elitarnej pozycji. Hoplita umiał operować tarczą i włócznią, mieczem oraz w ograniczonym zakresie łukiem. Ich przewaga leżała w perfekcyjnym wyszkoleniu i niepowtarzalności formacji. Przykładem może być stosowanie falangi – zwarty oddział bojowy hoplitów ustawionych w 8 – 16 szeregach jeden za drugim. Gdy zginął ktoś z pierwszego szeregu, na jego miejsce wchodził żołnierz  z drugiego. Spartanie nie mieszkali w swoich posiadłościach ziemskich, lecz wiedli wspólnotowe życie w mieście Sparta, gdzie toczyło się życie polityczne i wojskowe. Istotnym elementem tego życia, określonym przez Rhetre, były wspólne posiłki tzw. syssitia. Odbywały się one w obecności królów i obowiązywały każdego, prócz młodych z agape. Królowie otrzymywali dwa posiłki, którymi była czarna polewka – mięso wieprzowe zaprawione octem i solą, gotowane na krwi. Królowie jeden posiłek mogli oddać dowolnie wybranej osobie> w przeciwieństwie do obywateli, królowie nie byli zobowiązani do dostarczenia składki. Kto nie dał składki nie mógł uczestniczyć w uczcie.. Początkowo posiłki były spożywane na siedząco. Przy jednym stole zasiadało 15 osób zazwyczaj towarzyszy z namiotu z pola bitwy. Kto chciał usiąść przy stole musiał uzyskać zgodę pozostałych współbiesiadników. Z czasem uczta odbywała się na leżąco.

W wyniku wielkiej reformy rolnej Likurga ziemia należąca do Sparty została podzielona na 9000 działek, które zostały przekazane Spartanom wraz z przypisanymi do niej helotami – mieszkańcami podległej Mesanii i Lakonii, którzy mieli na niej pracować, jednocześnie też być w stałym pogotowiu bojowym. Dzięki wygranej wojnie peloponeskiej Sparta uzyskała hegemonie w Helladzie. Jednym z gw. bohaterów tej wojny był Leonidas, syn króla Sparty Anaksandriasa. Swe spartańskie wychowanie precyzyjnie pokazał postawa w walce w wąwozie Termopile w 480 r p.n.e.  Gdy zorientował się, że wojska greckie zostały okrążone przez Persów Leonidas nakazał oddziałom greckim wycofać się i pozostał na polu walki z 300-osobowym oddziałem Spartan. Bronili oni Termopil zadając Persom spore straty, ale ostatecznie wszyscy zginęli. Trupowi Leonidasa ścięto głowę a jego ciało ukrzyżowano. Leonidas i jego żołnierze SA do dziś symbolem poświęcenia w słusznej sprawie. Na pomniku w Termopilach widnieje napis „Przechodniu, powiedz Sparcie, że polegliśmy tutaj wierni jej prawom.”